اختلالات یادگیری
مقدمه
اصطلاح ناتوا نی های یادگیری بر ناتوانی آن گروه از خردسالان و دانش آموزانی دلالت دارد که با وجود برخوردار بودن از هوش
طبیعی یا حتی بالاتر از طبیعی و اندامهای بینایی ، شنوایی و حرکتی سالم و نیز محیطی بهنجار از نظر عاطفی ، فرهنگی و اقتصادی
در یک یا چند فرایند روان شناختی پایه ، که مربوط به درک یا استفاده از زبان شفاهی یا کتبی است ، اختلال دارند . اختلال افراد
دچار ناتوانی های یادگیری ممکن است به صورت ناتوانی در گوش دادن ، فکر کردن ، خواندن ، نوشتن ، هجی کردن یا محاسبات
ریاضی نمایان شود .
برخی از دانش آموزان دچار ناتوانی های یادگیری ممکن است در یادگیری خواندن با مشکل بزرگی مواجه شوند ، اما در قلمروهای
دیگری نظیر ریاضیات ، موسیقی ، ورزش یا هنر تواناییهای چشمگیری داشته باشند . عده ای آن قدر استعدادهای درخشان از خود
نشان میدهند که به کودکان تیز هوش و مستعد معروف می شوند . این افراد ممکن است سرعت انتقال ، کنجکاوی ، قدرت تجسم
و شور و ذوق بی حد و مرزی داشته باشند ، اما نتوانند مثلا محاسبات ریاضی انجام دهند .
کودکان و جوانان مبتلا به ناتوانی های یادگیری در هر کلاس درس یافت می شوند . معمولا این دانش آموزان چاره ای جز ترک
تحصیل ندارند ، مگر آنکه مشکلات آنان به موقع تشخیص داده و درمان شود . ناتوانی های یادگیری عارضه ای گیج کننده است ،
زیرا هر فرد مجموعه استعدادها و ویژگیهای منحصر به فردی دارد . دانش آموزان مبتلا به ناتوانی های یادگیری نابینا نیستند ، اما
نمی توانند بسیاری از چیزها را مانند همالان خود ببینند ، ناشنوا نیستند ، اما در بسیاری از موارد نمی توانند مانند افراد طبیعی
گوش کنند یا صداها را بشنوند ، از نظر رشد شناختی عقب ماندگی ندارند ، ولی با روش متفاوتی یاد می گیرند . افزون بر این ،
آنان با بسیاری از رفتارهایشان باعث به هم ریختن کلاس درس و ایجاد ناراحتی در خانه می شوند .
در یادگیری پاره ای مسائل باید رخ دهند ، در هر سطح از یادگیری مشکلاتی وجود دارد که موجب نا توانی می شود . در اینجا برای یادگیری منظم و عادی گامهایی را می توان بر شمرد : اگر ورودهای مغز در هر یک از این گامها کار خود را به خوبی انجام ندهند ، آنرا یک نا توانی در یادگیری می نامیم .
اگر نتوانید به چیزی توجه کنید ، قادر به یادگیری آن نخواهید بود . این ناتوانی یادگیری دارای جایگاه ویژه خود است . این معضل ، اختلال ناتوانی توجه همراه بابیش فعالی است .
ما با چشمها ، گوشها ، بینی ، دهان ، پوست اشیاء رادرک میکنیم . اگر این عمل را به خوبی انجام ندهیم ، نمی توانیم یاد بگیریم . مثلا اگر فرق میان مسواک و شانه رانتوانیم درک کنیم . مسواک زدن را یاد نمی گیریم . مشکلات مختلفی در سطح درک می تواند وجود داشته باشد ولی باید توجه کرد . مثلا عفونت گوش و یا آسیب رسیدن به آن را نمی توان مشکل ادراک شنیداری دانست بلکه عدم تشخیص درست بین صداها ( چ و ش ) به وسیله ی فرد ، جزئ مشکل ادراک شنیداری است . در مورد دیدن نیز موضوع به همین منوال است . مثلا اگر شخص به دلیل مشکلات کار اندام شناختی چشم یا تاخیر در مغز نتواند ببیند باز مشکل ادراک دیداری محسوب نمی شود . از انواع مشکل ادراک دیداری این است که شخص قادر به تشخیص اینکه چه چیز جلو یا پشت سرش است ، یااینکه بفهمد چه چیزی مهم است و چه چیزی در حاشیه است ، نباشد یا مثلا اگر شما نتوانید فرق میان دو حرف ( ت و ث ) در فارسی یا ( q ، p ) در انگلیسی راحس کنید ، خواندن برایتان سخت است و یا زمانی که عدد 2 مثل 6 جلوه کند ، اعمال ریاضی سخت خواهد بود . پردازش به حذف صداهای غیر ضروری و توجه به آنچه که برای شما اهمیت دارد ، اشاره می کند . برای مثال یک مشکل مربوط به پردازش شنیداری ممکن است به صورت ناتوانی دانش آموزی در تمرکز بر گفته ها در حین سرو صدای همکلاسیها و یاصدای ماشین چمن زنی ( بیرون کلاس ) جلوه کند یابرای دانش آموز خواندن و پردازش دستورعملهای روی تخته در حالی که مطالب دیگر روی آن نوشته شده سخت به نظر برسد .
وقتی شما می خواهید چیزی را دقیقا ادراک کنید ، نیاز به انجام سه کاردارید :
نخست : باید آنرا دریک مسیر درست و منظم قرار دهید( مرحله بندی ) . دوم : بفهمید زمینه ی آن فعالیت چیست ( انتزاع ) .
سوم : آنرا با دیگر ادراکات ، تجربه ها و یادگیریهای پیشین خود پیوند دهید ( سازمان دهی )
ممکن است در هر کدام از این سه سطح با مشکل یادگیری مواجه شوید مرحله بندی ( ترتیب )
فرق بین ( جنگ و گنج ) یا ( god ، dog ) چیست ؟ حروف را به ترتیب خواندن ، نیازمند توجه کامل به مسیری است که شما می خواهید در آن گام بگذارید :. بنابراین بسیاری امور مانندریاضیات و رایانه نیازمند توجه جدی و ترتییب هستند . یک کودک ممکن است روزهای هفته را بشناسد اما نتواند آنها را به ترتیب باز گوید
واژه ی ( run ) را چگونه معنی می کنید ؟ برای این امر باید بقیه ی جمله را بدانید تا بفهمید کدام یک از معانی کلمه مد نظر است .
افرادی که دارای این مشکل هستند با تمام مفاهیمی که نمی توانند ببینند یا بشنوند مشکل خواهند داشت . فهم هندسه ( به ویژه شکل های فضایی ) مثال خوبی در این زمینه است .
برای مفید آموختن و زیستن باید مفاهیم متفاوت با نظم و ترتیب خاصی در درجه اهمیت قرار گیرند . همچنین این مفاهیم را بایدبا چیزهایی که هم اکنون می دانیم ، یا چیزهای دیگری که در موقع نیاز نمی توانیم آنها را در ذهن خود باز یابیم ارتباط دهیم . مغز بدون سازمان دهی همچون یک اتاق به هم ریخته است ، یعنی نمی توانیدوسایل مورد نیاز را در آن بیابید . اگر هم پیدا کنید باید بعد از زمانی سر گردانی و آشفتگی انجام می شود .
حافظه بلند مدت در ناتوانی یادگیری تحت تاثیر قرار نمی گیرد اما حافظه ی کوتاه مدت می تواند تحت تاثیر واقع شود . اگر شما نحوه ی اندازه گیری ارتفاع یک درخت را ( با استفاده از نوار و .....) بدانید ولی بلافاصله نتوانید اندازه ی گرفته شده را به یاد آورید ، فاقد ارزش است .
همه ی ما وقتی چیزی راچندین بار تکرار کنیم ، به خوبی در وقت لازم به یاد می آوریم . کسانی که حافظه ی کوتاه مدت خوبی ندارند ، باید چیزها را آنقدر تکرار کنند تا شاید در مغزشان نقش ببندد .
وقتی مطالب و مفاهیم درذهنشان نقش ببندند ، ماندگار می شود . بعضی افراد در حافظه ی شنیداری مشکل دارند ، به نحوی که نمی توانند شنیده های خود را تداعی کنند . برخی دیگر در حافظه ی دیداری دچار مشکل هستند ونمی توانند آنچه را می بینندبه خاطر آورند
همان طور که گرفتن اطلاعات از داخل مغز به صورت دقیق و کار آمد دشوار است ، به همان اندازه گرفتن اطلاعات از خارج از مغز نیز مشکل است.
شایع ترین این موارد مربوط به آسیب های گفتار و زبان است یعنی مردم در حد هوششان نمی تواند صحبت کنند . برخی دیگر با هماهنگی ماهیچه های دستشان شدیدا مشکل دارند ، به گونه ای که می توانند باعث مشکلاتی چون ناتوانی یادگیری در نوشتن شود
( نارسانویسی ) گروهی دیگر نمی تواند ماهیچه های بزرگشان را هماهنگ نمایند آنها افرادی دست و پا چلفتی هستندکه در ورزش با مشکل مواجهند .
اختلال یادگیری با هر کدام از گونه های بالا تشکیل می شود گاهی 1 یا 2 و گاهی 5 یا 6 مورد می توانند با هم باشند . بعضی اوقات دو کودک را می بینیم که دارای اختلال خواندن مشابه هستند ، معمولا این معضل از ترکیب هاو گونه های متفاوت ناتوانی یادگیری مشتق می شود ( ریشه ها ی اختلال خواندن متفاوت ) .
وجود اختلالهای همبود به این معنی است که بیماریهای مشخصی با هم رخ بدهندبرای مثال ، بیماریهای قلبی و عصبی اغلب باهم در یک شخص بروز می کند . اغلب اختلالات عصبی روانی به اندازه ی کافی مشکل ساز هستند چه برسد به اینکه 2 یا 3 نوع اختلال با
هم رخ دهند . ارزیابی کودکان برای تشخیص ناتوانی و اختلال یادگیری در آنان بدن جستجوی دیگر شرایط بحرانی ، اتلاف وقت خواهد بود . مهمترین پیشرفتهای در روان پزشکی نتیجه یک کنترل دقیق پژوهشگران بر روی بچه ها برای هر نوع شرایط ممکن بوده است و در زیر به شایعترین آنها اشاره می کنیم .
اختلال نارسایی توجه / بیش فعالی (ADHD ) : اگر شما دارای یک نوع اختلال یادگیری هستید ، 20 تا 25 درصد ممکن است ADHD هم داشته باشید ، یعنی شما 5 برابر نسبت به جمعیت عمومی بیشتر در معرض ADHD هستید . به بیان دیگر اگر شما ADHD داشته باشید 30 تا 70 درصد ممکن است دارای اختلال یادگیری باشید هر که برای ADHD ارزیابی می شود ، لازم است برای اختلال یادگیری نیز معاینه شود و بالعکس .
اختلال تورت : تیک هایی هستند که منجربه ناتوانی می شوند . حدود 60 درصد کودکان دارای اختلال تورت ، دارای یک نوع اختلال یادگیری هستند .
اختلال شخصیت : بخش های ویژه ی شخصیت برخی از افراد دارای نوعی ناهنجاری است . اسامی شایع این نا هنجاری با عنوان اختلالات رفتاری شناخته می شود و یک سوم این افراد دارای اختلالات یادگیری نیز هستند .
اختلالات زبانی : کودکانی که از نظر زبانی خوب رشد نکرده اند ، اغلب اختلالات یادگیری دارند.
ویژگی ها
با توجه به تعاریفی که متخصصان در زمینه کودکان دارای نا رساییهای یادگیری ارائه کرده اند در ادامه به برخی از ویژگیهایی که می توان برای این رسته از کودکان بر شمرد اشاره می کنیم :
1 – بهره هوشی تقریبا متوسط یا بالایی دارند .
2 – حواس مختلف بینایی ، شنوایی و .........سالم است .
3 – از امکانات محیطی و آموزشی نسبتا مناسبی برخوردارند .
4 – دارای نابهنجاری شدید رفتاری نیستند .
5 - پیشرفت آموزشی این کودکان به طور قابل ملاحظه ای کمتر از بهره هوشی ، سن و امکانات آموزشی که از آن برخوردار می باشند
کودکان مبتلا به ناتوانی یادگیری به مقایسه خود با سایر هم کلاسی های خود می پردازند ، به تشخیص درباره قا بلیتهای شخصی و متفاوت با دیگران دست می یابند ، این ادراکات شخصی بر اساس نوع تقویتی که از محیط اطراف دریافت می دارند ، زمینه ساز موفقیت یا شکست دانش آموز است . زمانی که دانش آموز به ناتوانی خود اطمینان یابد ، دیگر انرژی لازم برای انجام سایر وظایف محوله را ندارد و در برخورد با مشکلات دچار ضعف و فقدان پیگیری می شود ( رمضانی ، 1384) .
این دانش آموزان در فرآیند فعالیت تحصیلی با شکست و ناکامی های گوناگونی مواجه می شوند که از جمله علل شکست این کودکان
در امر یادگیری می توان به موارد زیر اشاره کرد :
فقدان انگیزش کافی
فقدان توجه و دقت لازم
دقت بیش از اندازه به جزئی از کل
فقدان هماهنگی لازم در حرکات
جنب و جوش بیش از حد ( سیف نراقی و نادری ، 1374 ) .
ویژگیهای کسانی که دچار ناتوانی یادگیری هستند ممکن است از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد ولی وجه مشترک آن برخورداری افراد با ناتوانی یادگیری از هوشبهر متوسط تا بالای متوسط است . متاسفانه دانش آموزان با نا توانی یادگیری به اشتباه به عنوان دیر آموز در نظر گرفته می شوند و رشد تحصیلی کمی نشان می دهند . در حالی که وارسی پرونده تحصیلی دانش آموز برای تعیین نیمرخ تحصیلی آنها و تشخیص افتراقی حائز اهمیت است . یک دانش آموز دیر آموز نیمرخ رشد پایین و صاف نشان می دهد ، در صورتی که نیمرخ دانش آموز با ناتوانی یادگیری ، الگوی ناهموار مشخص و برگشت در اکتساب مهارتها را نشان می دهد . مهارتهای زبانی فرد دیر آموز اغلب متناسب با سن او نیستند ولی مهارتهای زبانی دانش آموز با نا توانی یادگیری اغلب با سن او تناسب دارد ( میر نسب ، افروز ، 1379 ).
ویژگیهای این دسته از افراد در زمینه رشد و تحول زبان گفتار عبات اند از :
1- معمولا از صحبت کردن یا توجیه بزرگسالان اجتناب می کنند .
2 – خزانه لغات آنها بسیار بسیار خوب و عالی است اما در تولید و کاربرد آن ضعف دارند .
3 – می خواهد صحبت کند اما نمی تواند کلمه ها و عبارتها ی مناسب را پیدا کند .
4 – در تمیز شنیداری و شنیدن اشکال دارد .
5 – جمله ها را به طور ناقص ادا کرده و آهسته و نا شمرده صحبت می کند .
6 – تر تیب واژه ها یا ترتیب هجا ها را به طور مکرر قاطی می کند .
7 – نمی تواند صداها را در عبارت و کلمات به بخش های مختلف تقسیم کند یا نمی تواند صداها را با همدیگر ترکیب کند تا کلمه ها و عبارتها را بسازد و ... ( رمضانی ، 1384 ) .
8 – تفاوت بین ناتوانی یادگیری و عقب ماندگی تحصیلی .
افرادی که به عنوان ناتوانی یادگیری بر چسب می خورند دارای سه ملاک هستند :
الف ) دارای نا همخوانی عمده ای بین پیشرفت تحصیلی و توقع آن و یا عدم هماهنگی بین زمینه های مختلف تحولی هستند .
ب ) هیچگونه اختلال هوشی ، حسی ، آموزشی و یا هیجانی برای توجیه عقب ماندگی آنها وجود ندارد .
ج ) به روشهای ویژه تعلیم و تربیت نیاز دارند .
بسیاری از متخصصان خاطر نشان ساخته اند که نمی توان یک کودک عقب مانده تحصیلی را یک فرد ناتوان از یادگیری محسوب کرد مگر اینکه این کودک دارای نوعی مانع یا مشکل درونی عصب شناختی یا روان شناختی برای یادگیری باشد .
برعکس کودکانی که عقب مانگی تحصیلی دارند ممکن است دارای یک یا چند شرط دیگر این عقب ماندگی باشند . نمی خواهیم بگوییم کودکان کم توان ذهنی یا مختل هیجانی یا دارای معلولیتهای حسی نمی توانند ناتوانی یادگیری داشته باشند ، ولی اگر داشته باشندچنین کودکانی به عنوان چند معلولیتی در نظر گرفته شده و بر اساس آن ترمیم خواهند شد . مهم است که بین کودکان دارای ناتوانی یادگیری و کودکان عقب مانده تحصیلی تفاوت قائل شویم زیرا نوع آموزشها و روشهای تدریس بر حسب ماهیت مشکل متفاوت خواهد بود . کودک دارای ناتوانی یادگیری به یک روش اختصاصی آموزش نیاز دارد که شامل ترمیم ناتوا نی تحصیلی و ناتوانی های تحولی یا ایجاد مهارتهای تحولی پیش نیاز در یک برنامه یک پارچه است . کودکی که عقب ماندگی تحصیلی اش به عللی نظیر کم توان ذهنی ، ناشنوایی ، نابینایی ، اختلال هیجانی ، فقدان موقعیتهای مناسب و نظایر آن است ، به نوع متفاوتی از برنامه آموزش و تدریس نیاز دارد . ( رونقی و همکاران ، 1377 )
مشکلات خواندن ازاساسی ترین مشکلاتی است که کودکان با نارساییهای ویژه یادگیری با آن مواجه هستند زیراکودکی که نمی تواند بخواندشانس کمتری برای موفقیت در مدرسه دارد . در واقع ، خواندن ادامه فرآیند رشد تکلم و گفتار است . بدین معنا که شروع فعالیت خواندن از زمانی آغاز می شود که کودک اولین کلمات را برای مقصود خود به کار می برد .
کلمه با نماد مربوط به هرتصویر یا شی ء با دیدن یالمس کردن آن تداعی می شود . پس ازتجربه کافی دراین زمینه و با آغاز سن مدرسه و برخورداری از آموزشهای لازم ، مرحله ارتباط دادن کلمه ها یا صداهای آنها با نمادهای تصویری ( کلمات نوشتاری ) شروع می شود .
بیشتر وقتها تاخیر در رشد سامانه عصبی مرکزی یا آسیب های مغزی به عنوان علت ناتوانی در خواندن ذکر می شود ( دیس لکسی ) یا نارسا خوانی اصطلاحی است که برای کودکانی که با وجود هوش طبیعی قادر به خواندن نیستند به کار می رود . این دسته از افراد ممکن است واژه های بسیاری را بدانند و به راحتی آنها را در مکالمه بکار برند اما قادر به درک و شناسایی نشانه های نوشتنی یا چاپی نیستند . برخی از این دسته از افراد حتی می توانند واژه ها را بخوانند اما مفهوم آنها را نمی فهمند ، این حالت را دراصطلاح ( هیپرلکسی ) می نامند . گاهی اوقات به علت نا آگاهی اطرافیان و معلمان ، ناتوانی کودک را با کم توانی ذهنی یا تنبلی وی توجیه می کنند . (نراقی و نادری ، 1374 ) .
بیشر معلمان کودکان ناتوان در یادگیری ، زمان بیشتری را صرف تدریس خواندن می کنند . مشکلات خواندن به صرق مختلف بروز میکند . از آنجا که مشکلات خواندن بربسیاری از مشکلات زبان گفتاری مربوط می شود ، برخی از رایج ترین خطاهای خواندن در واج شناسی ، نحوه ریخت شناسی و معنایی منعکس می گردد ( ماهر، 1371 ) .
کودکانی که یک یا چند نشانه زیر را دارند به عنوان کودکان نارسا خوان یا ناتوان در یادگیری معرفی می شوند :
نارسا خوانی
ناتوانی در خواندن و زبان
1- به کندی و به سختی می خواند
2- در رمز گشایی ( به ویژه در ترتیب حروف الفبا ) خطا دارد
3- اختلال گسترده ای بین درک شنیداری و درک خواندن برخی متن ها نشان می دهد
4- در هجی کردن مشکل دارد
5- ممکن است در خواندن دست نوشته با مشکل روبروباشد
6- در به یاد آوردن واژه های شناخته شده مشکل دارد
7- در خواندن متن نوشتاری مشکل دارد
8- در محاسبات ریاضی ممکن است مشکل داشته باشد
9- در رمز گشایی واژه های واقعی بهتر از واژه های بی معنی عمل می کند
10- واژگون سازی حروف و کلمات هنگام خواندن و نوشتن
11- ناتوانی در تکرار آنچه به آنها گفته شده است
12- بد خطی و ناتوانی در کپی و ضعف در نقاشی
13- واژگون سازی حروف و کلمات در املاءکه به صورت زبانی ادا می شوند
14- مشکل در درک دستورهای گفتاری و نوشتاری و تشخیص راست و چپ
15- مشکل در فهمیدن و به خاطر آوردن آنچه به آنها گفته شده است
16- مشکل در فهمیدن و به خاطر آوردن آنچه اندکی پیش خوانده اند
این نشانه ها در کودکان نارسا خوان به دلیل ضعف بینایی و شنوایی نیست بلکه ناشی از ضعف و قدرت و عملکرد مغز آنهاست ( دهقانی سانیج ، 1384 ، ص 34 )
1- برای فعالیتهای خواندن و پاسخ دادن به سوالات درک مطلب محیطی آرام و ساکت فراهم کنید
2- از کتاب با نوار ضبط استفاده کنید
3- از کتابهای درشت چاپ و فواصل زیاد بین خطوط استفاده کنید
4- نسخه ای از یادداشتهای دروس آماده کنید
5- مشکلات املایی را در دروس تاریخ ، علوم یا سایر درسهای مشابه به حساب نیاورید
6- برای گزارشها برگه ی جایگزین تهیه کنید
7- به دانش آموزان اجازه دهید از رایانه کیفی ( لب تاپ ) یا سایر رایانه ها برای مقاله های درون کلاسی استفاده کنید
8- از روشهای آموزش چند حسی استفاده کنید
9- به دانش آموزان آموزش دهید به جای حفظ طوطی وار از منطق استفاده کنند
10- مواد درسی را در واحدهای کوچک ارائه کنید
اصطلاح ( دیس گرافی ) در مورد کودکانی به کار می رود که با وجود هوش طبیعی ، بسیار بد می نویسند . عمل نوشتن به دلیل انتزاعی بودن آن ، برای کودک فعالیتی دشوار است . برخی از کودکان از مهارت کافی در نوشتن برخوردار نیستند ، زیرا مهارتهای پیش نیاز نوشتن با دست را نیاموخته اند . برخی از محققان عقیده دارند که بد نویسی معمولا به دلیل عدم هماهنگی حرکتی آنان است ، اما به هر حال نوشتن باید به عنوان یک عمل پیچیده که شامل رشد ذهنی و مهارتهای حرکتی و بینایی است در نظر گرفت . عمده ترین
دلیلی که برای نارسانویسی ذکر می شود عبارتند از :
عدم توجه و دقت ، ضعف مهارتهای حرکتی ، اختلال در ادراک بینایی حروف و کلمات ، ضعف حافظه بینایی و شنوایی ، دشواری در انتقال اطلاعات از یک کانال حسی به کانال دیگر یا در پیوندهای حسی و انتزاعی بودن ( سیف نراقی و نادری ، 1374 )
زبان نوشتاری را می توان به مقوله های درست نویسی ، هجی کردن و ترکیب تقسیم کرد .
دانش آموزان ناتوان در یادگیری اغلب در یک یا چند حیطه دچار مشکل اند .
درست نویسی : اغلب تولیدات نوشتاری دانش آموزان ناتوان در یادگیری نا خوانا است و علاوه بر مشکلات مربوط به خوانایی این دسته از دانش آموزان گاه بسیار کندنویس می باشند .
املاء نویسی : هجی کردن متضمن توانایی یادگیری انطباق بین واج ها و حروف مکتوب است . انطباق وهمخوانی واج ها و حروف مهارتی است که در برخی از کودکان ناتوان در یادگیری به خوبی رشد و توسعه پیدا نمی کند .
ترکیب : با اینکه تقریبا همه معلمان کودکان ناتوان در یادگیری بر این باورند که این کودکان در ترکیب دچار مشکل هستند ، اما پژوهش چندانی دراین مورد انجام نشده است ، پژوهشهای اندکی که انجام شده نشان می دهند مشکلات کودکان ناتوان در یادگیری
در ترکیب ،خطاهای دستوری تا نقایص نحوی را در بر می گیرد ( ماهر ، 1371 )
1- ممکن است با وجود زمان و توجه لازم و کافی برای نوشتن ، نوشتاری با خط شکسته یا نا خوانا داشته باشد.
2- ناسازگاری و نا هماهنگی هایی رانشان میدهد : ترکیب خط شکسته و چاپی ، بالا و پایین بودن ، اندازه، شکل یا کج بودن نامناسب حروف
3- واژه ها یا حروف نا تمام دارد ، واژه هاراحذف می کند
4- بین واژه هاو حروف به طور نا هماهنگ فاصله گذاری می کند
5- وضعیت عجیب مچ ، بدن یا کاغذ را نشان می دهد
6- در تصویر شکل واژه ها مشکل دارد
7- آهسته و با زحمت نسخه برداری میکند یا می نویسد
8- قلم را به صورت غیر عادی و محکم در دست می گیرد ، از دست درد شکایت می کند
9- طراحی فضایی ضعیفی روی کاغذ دارد
10- در اندیشیدن و نوشتن همزمان ( یادداشت برداری ، نوشتن خلاقانه ) مشکل اساسی دارد
راهکارهای نوشتن برای دانش آموزان دارای اختلال نوشتاری
1- رئوس افکارتان را مشخص کنید . دریافت مفهوم اصلی نوشته ها و به روی کاغذ آوردن آنها بدون تلاش برای پرداختن به جزئیاتی نظیر هجی کردن ، نقطه گذاری و ...... بسیار حائز اهمیت است . سعی کنید فقط یک لغت اصلی یا کلمه را در هر بندبنویسید سپس برای تکمیل جزئیات به نوشته خود بر گردید .
2- از مفهوم هم بند یک شکل بکشید ، افکارتان را روی یک نوار ضبط کرده و به آن گوش کرده و بنویسید .
3- کار با صفحه کلید رایانه را تمرین کرده و از آن برای سازمان دهی اطلاعات و باز بینی هجی ها استفاده کنید .
4- هنگام نوشتن با خودتان بخوانید تا بدین ترتیب امکان باز خورد شنیداری با ارزشی فراهم شود
5- به هر کلمه نگاه کرده ، سپس چشم هایتان را بسته و آن را تصویر کنید
6- چندین بار قبل از نوشتن ، ابتدابا نگاه کردن به کلمه و سپس بدون نگاه کردن ، آن را با صدای بلند هجی کنید
7- سعی کنید آخر حروف را هجی کنید تا اینکه ترتیب دوباره ای از نوشته ها به دست آورید و صحیح به نظر برسد
8- فهرست هجی ها را به ترتیب فقط به 3 تا 5 کلمه مشخص تقسیم کنید ، سپس هر قطعه را پس از مسلط شدن به آن اضافه کنید ( مدنی ، 1384 )
استفاده از واژه پرداز را توصیه کنید
از تنبیه دانش آموز به دلیل کار بی دقت ونا مرتب بپرهیزید
شفاهی امتحان بگیرید
از ضبط صوت استفاده کنید
به دانش آموزان اجازه ی استفاده از دفترچه یادداشت را بدهید
برای کاهش حجم مواد نوشتاری مورد نیاز ، نکات یا رئوس مطالب رایاد داشت کنید
رونویسی ازکار راکاهش دهید
به دانش آموز اجازه دهید از کاغذ خط کش دار یا کاغذ شطرنجی استفاده کنید
استفاده از گیره ی مداد و یا دیگر ابزارهای یاری دهنده ی نوشتاری را پیشنهاد کنید
جایگزین هایی برای تکالیف نوشتاری ( گزارش ویدئویی ، گزارش های صوتی ) فراهم کنید
اختلال در ریاضیات : درس ریاضی یکی از زمینه های مشکل سازبرای گروهی از فراگیران است . توجه به مشکلات جدی در ادراک کمی ( حساب نا رسایی ) که برای مدتهای طولانی بایک روی آورد عصب شناختی و به کمک اصطلاحات متعددی توصیف می شد ، به عنوان یک اختلال در گستره ( مجموعه های تشخیصی و آماری انجمن روان پزشکی امریکا ) از سال 1980 به بعد مطرح شد ( رمضانی و فرضی گلفزانی ، 1381 )
برای کودکانی که در درک مسائل ریاضی دچار دشواری شدید می باشند ، ازاصطلاح ( دیس کالکولی ) یا اختلال در محاسبه و کسب مفاهیم ریاضی استفاده می شود این دستهازکودکان در درک روابط فضایی دچار مشکل شدید هستند و از جمله عوامل ایجادکننده این اختلال عبارتنداز: فقدان آمادگی ذهنی، تدریس نا کافی یا نادرست ، عملکرد پایین هوش غیر کلامی ، ضعف حافظه بینایی و شنوایی و اختلال در ادراک فضایی ( سیف نراقی و نادری ، 1374 )
مروری بر ویژگی های شناختی این دانش آموزان نشان میدهد که نارسایی های حافظه در این گروه از دانش آموزان خیلی پیش از ورود به آموزشگاه ها معلوم می شود . به طور مثال ، این کودکان به دلیل مشکلات جهت یابی به آسانی گم می شوند و یا اشیای خود را گم می کنند . به محض ورود آنها به مدارس ، این مشکلات به شکل جدی تر در فعالیت های یادگیری رخ می نمایند . این نارسایی ها با تاثیر بدی که بر تحلیل ، مقایسه ، طبقه بندی و تفسیر و درک اطلاعات مربوط به یک موقعیت خاص می گذارند ، کار کرد دانش آموز را به نحوی بارز پایین می آورند ( رمضانی و فرضی گلفزانی ، 1381 )
متخصصان معمولا بر مشکلات مربوط به زبان گفتاری ( نا رساخوانی – نارسانویسی ) توجه بیشتری نشان میدهند و همین مساله مانع از توجه هرچه بیشتر بر مشکلات مربوط به تفکر کمی شده است به همین دلیل پژوهشهایی که در باره نارسایی های تفکر کمی انجام شده است . درمقایسه با مطالعات زیر گروه های فرعی دیگر بسیار عقب تر است . برخی از مولفان بر این باورند که ضعف در مهارتهای حساب در مقایسه با خواندن و نوشتن اهمیت کمتری در جوامع دارد ( رمضانی ، 1381 )
در درک مفاهیم جایگزینی ارزشها ، مقادیر و خطوط اعداد ، ارزشهای منفی و مثبت ، انتقال و قرض گیری مشکل دارد
در مرتب کردن اطلاعات و رویدادها با مشکل روبروست
در استفاده از مراحل مختلف در عملیات ریاضی مشکل دارد
در درک تقسیم به واحدهای کوچکتر با مشکل روبروست
در خرد کردن پول و بکار بردن پول مشکل دارد
در تشخیص قالبهای جمع ، تفریق ، ضرب و تقسیم با مشکل روبروست
در استفاده از زبان در فرآیندهای ریاضی مشکل دارد
در درک مفاهیم مرتبط با زمان مانند روز ، هفته ، ماه ، فصل و غیره با مشکل روبروست
در سازماندهی مسائل روی صفحه ، حفظ اعداد به صورت خطی و تقسیم مسائل ریاضی طولانی تا رسیدن به نتیجه مشکل دارد .
راهبردها :
اجازه دهید از انگشتها و کاغذ یادداشت استفاده کنید
از نمودارها استفاده کنید و مفاهیم ریاضی را بکشید
از یاری و کمک همسالان استفاده کنید
استفاده از کاغذ شطرنجی را توصیه کنید
استفاده ازمداد رنگی را برای نشان دادن تمایز بین مسائل مختلف پیشنهاد دهید
با ابزارهای دستی کار کنید
تصاویر واژه هایی را که در مورد آنها مشکلی وجود دارد بکشید
از ابزارهای تقویت حافظه برای آموزش واقعیتهای ریاضی استفاده کنید
برای تمرین ، زمانی را برای کار با رایانه برنامه ریزی کنید
اختلال های یادگیری غیر کلامی :
اختلال های یادگیری غیر کلامی به عنوان دسته ای از ویژگی های عصب – روانشناختی ، تحصیلی ، اجتماعی وعاطفی توصیف شده اند که در ابتدا نواقصی را در استدلال ، غیر کلامی منعکس می کنند .
این نواقص شامل ضعف در توانایی های دیداری – فضایی و تمیز دیداری می شوند ، اما به آنها محدود نشده و مهارتهای سازمان دهی رشد نا یافته ، مشکل در استنتاج و استدلال انتزاعی ، مشکلات قابل توجه در مورد استدلال ریاضی و کفایت اجتماعی محدود را نیز در بر می گیرند ( نبی زاده ، 1384 ) .
سه گروه عمده به عملکردی که در این اختلال مشخص می شود عبارت اند از :
1- فقدان هماهنگی حرکتی ، مشکلات تعادلی و دشواری در مهارتهای حرکتی و نگارشی ضعیف
2- سازمان دهی دیداری – فضایی ضعیف ، ادراکهای فضایی ضعیف و مشکلاتی در روابط فضایی و ضعف در تجسم و حافظه دیداری
3- ناتوانی در درک روابط غیر کلامی ، دشواری در سازگار ی با تغییرات و وضعیتهای جدید ،نقص در قضاوت و تعامل های اجتماعی .
اختلال یادگیری غیر کلامی معمولا شبیه کمبود توجه است . زیرا این افراد ، نسبت به درون داد بینایی و لمسی توجه ضعیفی دارند اما مشاهده دقیق آنها مشخص میکند که این مشکلات به راستی کمبود توجه نیستند . آنها معمولا فاقد انعطاف بوده و با تکلیفها به گونه ای خشک برخورد می کنند و نمی توانند از اطلاعات آموخته شده برای یادگیری موضوعات جدیداستفاده کنند ( همان منبع ) .
مشکلات در هماهنگی حرکتی :
نشانه ها و علائم
توان ضعیف ، عدم مهارت ، لغزش و لکنت دارد
در برنامه ریزی حرکتی مشکل دارد
در هماهنگ کردن طرفین بدن ناتوان است
هماهنگی ضعیفی بین چشم و دست نشان می دهد
در سازماندهی خود و متعلقات خود ضعف دارد
ممکن است نسبت به لمس حساسیت داشته باشد
از صدای بلند یا صداهای ثابت مانند تیک تاک ساعت یا ضربه زدن با مداد آزرده می شود
اشیاء را می شکند یا اسباب بازیهایی را که نیازمند مهارت خاص دستی نیستند انتخاب می کند
با امور حرکتی ظریف مانند رنگ کردن بین خطوط ، حل جورچین ، بریدن و چسباندن در ست و دقیق با مشکل روبرو است
از لباسهای سنگین یا زبر ، تنگ و خارش آور کلافه می شود
راهبرد ها :
دانش آموزان را با یاد آوری های کلامی برای لمس از پیش آماده کنید ، می خواهم دست راستت را لمس کنم
از لمس کردن از پشت و یا بیش از حد نزدیک شدن به او بپرهیزید و مطمئن شوید دوستانش از این مسائل آگاهند
برای امتحان ، خواندن بی صدا یا کاری که نیازمند تمرکز زیاد است ، مکانی آرام و ساکت بدون مزاحمت های دیداری و شنیداری ایجادکنید
دانش آموز را از صدای زنگ خطر یا برنامه ریزی تمرین آ تش سوزی آگاه کنید
هنگام تمرین یک به یک ، با کودک نجوا کنید
به والدین اجازه دهید مودم های بی اثر یا گوش گیر برای کارهای پر سرو صدا مانند مونتاژ آماده کنند
مطمئن شوید والدین می دانند دانش آموز در کلاس چه شرایطی دارد
دانش آموز را برای کار درمانی یا آموزش های یکپارچگی حس ها ارجاع دهید
از نور یا منابع نوری که ممکن است باعث آزار کودک شوید آگاه باشید
از ابزارهای دستی استفاده کنید ، مطمئن شوید آنها در میدان دید کودک قرار دارند ، اما کودک را مجبور به لمس آنها نکنید
اختلال پردازش شنیداری مرکزی ( CAPD )
بروز مشکل در پردازش و یادآوری امور مرتبط با زبان
نشانه ها و علائم :در پردازش و یادآوری امور زبانی مشکل دارد اما ممکن است در تفسیر و یاد آوری صداهای محیطی غیر کلامی ، موسیقی و غیره مشکلی نداشته باشد
ممکن است افکار و ایده ها را به کندی پردازش کند و در توضیح آنها با مشکل روبرو باشد
واژه هایی با صدای مشابه را به اشتباه هجی یا تلفظ می کند یا هجاها را ندیده میگیرد
ممکن است به وسیله ی صنایع ادبی ( استعاره و تشبیه ) گیج شود یا لطیفه ها و کنایه ها را اشتباه درک کند ، واژه ها را به صورت جزء به جزء تفسیر می کند
اغلب از نوفه ها و صداهای زمینه آزرده می شود
در حفظ تمرکز یا به یاد آوردن سخنرانی ها مشکل دارد
در یاد آوری دستورهای شفاهی با مشکل روبرو است یا آنها را به اشتباه تفسیر می کند ، در پیروی از دستورات پشت سر هم مشکل دارد
دردرک جملات ساختاری پیچیده یا تکلم سریع مشکل دارد
آدم ها به ویژه آدمهای کاملا در خود غرق شده را نادیده می گیرد
واژه ی ( چی ) را زیاد می گوید ، حتی وقتی در مورد مطلب گفته شده زیاد شنیده است
راهبردها :
به جای توضیح دادن نشان دهید کمبودها را با حس هایی که بیشتر سالم هستند ( استفاده از سر نخ های دیداری ، علائم ، جزوات و ابزارهای دستی ) کامل کنید
در مورد اشتباه گرفتن دستورهای کتبی و یا شفاهی دگرگویی کنید یا به کودک کمک کنید معنا را پیدا کنید
ریشه ی واژه ها ، کلمات انتزاعی و مشابه و متضاد را آموزش دهید
لحن و زیر و بمی صدا را تغییر دهید ، موزون حرف بزنید و بر کلمات اصلی تاکید کنید
در هنگام آموزش برای حصول اطمینان از درک مطلب از آنها سوال بپرسید
برای پاسخ دادن 5 تا 6 ثانیه به آنها فرصت دهید ( زمان اندیشیدن )
به کودک اجازه دهید دائما مفاهیم ، کلمات ، قوانین و غیره را بیان کند
ازکودک نخواهید همزمان گوش دهد یا بنویسد
اختلالات یادگیری غیر کلامی
مشکل با ارتباطات غیر کلامی مانند زبان بدن
هماهنگی ضعیف و نامتناسب
نشانه ها و علائم
در تشخیص ارتباطات غیر کلامی مانند حالات چهره یا زبان بدن مشکل دارد
هماهنگی حرکتی – روانی ضعیفی نشان می دهد دست و پا چلفتی است ، دائما سر راه مردم و اشیاء است و با آنها بر خورد می کند
مهارتهای حرکتی ضعیف مانند بستن کفشها ، نوشتن ، استفاده از قیچی برایش چالش آور است
به نامگذاری کلامی هر چیزی برای درک شرایط ، جهت یابی فضایی ، مفاهیم جهت یابی و هماهنگی آنچه اغلب از بین رفته و یا کنده شده نیاز دارد
در غلبه بر تغییرات عبور و مسیر یابی مشکل دارد
در تعمیم اطلاعات یاد گرفته شده با مشکل روبرو است
در پیروی از دستورهای چند مرحلهای مشکل دارد
بیش از اندازه ازبرگردان های تحت اللفظی استفاده میکند
سوالات زیاد تکراری و نامناسبی می پرسد که جریان درس را قطع میکند
( توهم رقابت ) را به دلیل مهارتهای کلامی قوی دانش آموز منتقل می کند
راهبردها :
رفتن از مکانی به مکان دیگر را آموزش دهید
عبورها را به حداقل برسانید و پیش از هر عبور سر نخهای کلامی دهید
از ایجاد این فرض در دانش آموز که او به طور خود کار دستورها و مفاهیم را عمومیت می بخشد بپرهیزد
به تشابه ها ، تفاوتها و ارتباطات ، اعداد و دستورهای پشت سر هم به طور کلامی اشاره کنید
مفاهیم انتزاعی را ساده و خرد کنید ، استعاره ها ، اختلافات جزئی و معانی چند گانه ی موجود در مطالب را توضیح دهید
به پرسشهای دانش آموز در صورت امکان پاسخ دهید ، اما درتعداد محدود ( سه ، درمقابل چند تا ) می توانید به سر سوال دیگر در زنگ تفریح ، یا پس ازمدرسه پاسخ دهید
به دانش آموز اجازه دهید از شرکت در فعالیتهایی که از آنها اشباع شده بپرهیزد
دانش آموز را ازپیش برای سفرهای علمی و یا سایر تغییرات هر چند کوچک کاملا آماده کنید
برنامه ی زمانی تعدیل شده یابرنامه ی خلاقانه اجرا کنید
اجازه ندهید دانش آموز احساس کند چیزی را یاد گرفته است چون میتواند آنچه شما گفته اید راطوطی وار تکرار کند
وقتی کودک به نظر گیج یا سر درگم شده توضیحات کلامی بیشتری را بیفزائید
ادراک دیداری / نارسایی دیداری حرکت
معکوس کردن حروف ، ناتوانی در نمونه برداری درست ، خارش و درد چشم ، گم کردن مکان ، مشکل در بریدن
نشانه ها و علائم :
ممکن است وارونه سازی کند : ب را به جای پ پاک را به جای گ پس و پیش کند
در گفتگو درباره ی محیط مدرسه مشکل دارد
از درد و خارش چشم حکایت دارد ، چشم هایش را می مالد ، از محو بودن حروف چاپی هنگام خواندن شکایت دارد
هنگام خواندن از روی کاغذسرش را می چرخاند کاغذ را با زاویه ای غیر معمول نگه می دارد
یک چشمش را هنگام کار می بندد و هنگام خواندن خمیازه می کشد
نمی تواند به درستی رونویسی کند
مکررا مکان را گم می کند
در صورتی که فقط بخشی ازشی ء یا واژه ای را ببیند نمی تواند آن را شناسایی کند
مداد را بیش ازاندازه محکم می گیرد ، اغلب نوک مداد را می شکند
در بریدن و چسباندن مشکل دارد
حروف را در یک خط قرار نمی دهد ممکن است نوشته های درهم وبرهم داشته باشد که در آن تداخل حروف ، فاصله گذاری نا منظم و عدم ترتیب حروف روی یک خط مشاهده شود
راهبردها :
از نمره دادن به دست خط بپرهیزید
به دانش آموز اجازه دهید داستانهای خلاق را دیکته کند
برای تکلیفهای نوشتاری جایگزین فراهم کنید
استفاده ازگیره ی مداد و یا دیگر ابزارهای یاری دهنده ی نوشتاری را پیشنهاد کنید
به کودک اجازه ی استفاده از رایانه و واژه پرداز را بدهید
رونویسی را محدود کنید
از کتابهای درشت چاپ استفاده کنید
کتابهای صوتی را طرح ریزی کنید یا به امانت بگیرید
استفاده ازانواع مختلف کاغذ شطرنجی ، نقش برجسته و طرح دار تجربه کنید
اختلالات زبانی ( زبان پریشی و خوانش پریشی )
مشکل در درک زبان گفتاری ، درک مطلب ضعیف
نشانه ها و علائم :
در دریافت معنی از گفتار مشکل دارد
ضعیف و پر نقص می نویسد
در درک مطلب ضعیف است
دربیان افکار به صورت کلامی مشکل دارد
در نامگذاری اشیاء یا شناخت نامها با مشکل روبروست
اغلب از اینکه حرف زیادی برای گفتن دارد و راهی برای گفتن پیدا نمی کند ، خسته می شود
دائما می گویدکه ( واژه ها نوک زبانم هستند )
می تواند شی ء را توضیح دهدو نقاشی آن را بکشد اما نمی تواند نام آن را به یاد آورد
احساس ناامیدی و ناراحتی می کند
در درک لطیفه ها با مشکل روبرو است
راهبردها :
به آرامی و شمرده و با استفاده از جمله های ساده برای انتقال اطلاعات سخن بگویید
کودک را به گفتار در مانگر ارجاع دهید
به کودک اجازه دهید برای یاد داشت برداشتن از ضبط صوت استفاده کند
مفاهیم اصلی راروی تخته بنویسید
از یک حامی یا یکی از دوستان کودک به عناوین کمک مربی استفاده کنید
ازشیوه های دیداری برای افزایش درک و شنوایی استفاده کنید
برای یادداشت بر داشتن از کتابها و سخنرانی ها از سازمان دهنده ی گرافیکی استفاده کنید
از آغازکننده ی داستان برای تکالیف نوشتاری خلاقانه استفاده کنید
طرح ریزی داستان را تمرین کنید
جزئیات را با پرسش و راهبردهای دیداری روشن کنید
فراشناخت در اصل به معنی فکر کردن درباره فکر کردن است و یک قائده مهم در یادگیری کودکان می باشد ( فرمند ، 1384 ) . فرا شناخت دو مولفه دارد :
1- آگاهی از این که چه مهارتها ، راهبردها و منابعی برای انجام موثر یک تکلیف لازم است
2- توانایی استفاده از فرآیند های خود تنظیمی برای اطمینان از تکمیل موفقیت آمیز تکلیف ، مانند برنامه ریزی حرکات ، ارزشیابی کار آمد ی فعالیتهای گذشته ، وارسی پیامدهای تلاش ها و رفع هر گونه مشکل که پیش می آید ( ماهر ، 1371 )
به طور کلی فراشناخت به معنی فکر کردن درباره فکر کردن ، دانش خود و پردازش خود می باشد و با در ک کردن ، فهمیدن ، کنترل کردن ، هماهنگ سازی ، انتخاب و ارزیابی در طول یادگیری مرتبط است و ا زطریق درگیر شدن با تکلیفهای یادگیری و تجربه کردن ، تحول پیدا می کند ( فرمند ، 1384 ) .
محققان دریافته اند که دانش آموزان ناتوان دریادگیری اغلب در استفاده از مهارتهای فراشناختی مشکل دارند . مطالعه تور گسن ( 1979) نشان داد که کودکان ناتوان در یادگیری ، در توانمندیهای فراحافظه دچار نقص اند . برای مثال وقتی از آنها پرسیده میشود در صورت گم شدن لباستان ، برای پیدا کردن آن چه می کنید ؟ دانش آموزان ناتوان در یادگیری نمی توانند راهبردهای بدیل را مانند همسالان سالم خود تولید کنند .
